حمام قجر، بازتاب فرهنگ عامه و تاریخ قزوین - زعفران

یکی از این حمام ها، حمام قجر در شهر قزوین است. حمامی که قدمتش به دوره صفوی می رسد و چند سالی است که تبدیل به موزه مردم شناسی شده و در آن می توان فرهنگ و پیشینه مردم قزوین را مرور کرد. این حمام را به دستور شاه عباس دوم صفوی در سال 1057 هجری قمری ساخته اند و به همین علت در عصر صفوی و پس از آن به حمام شاه معروف بود، اما در دوران قاجار به علت اینکه این بنا زیر نظر امیرگونه خان قاجار قزوینی از سرداران شاه عباس ساخته شده بود، به حمام قجر معروف شد. این بنا با وسعتی حدود هزار و 45 مترمربع عظیمترین و قدیمی ترین حمام شهر قزوین محسوب می گردد. حمام از سه بخش اصلی سربینه، میان در و گرمخانه تشکیل شده است. حمام قجر دو بخش مجزا برای استفاده زنان و مردان دارد، در برخی شهرهای کوچک یا روستاهای ایران حمام ها به صورت روزانه شیفت بندی می شدند، برخی روزها مختص استفاده مردان و برخی روزها مختص زنان، اما در حمام های عظیم دو قسمت مجزا برای این منظور در نظر گرفته می شد. سربینه در حمام های قدیمی همان رخت کن حمام است و معمولاً سقفی گنبدی شکل دارد. در مرکز این گنبد محلی به نام جام خانه قرار گرفته است که روشنایی و تهویه حمام را انجام می دهد. اگر در بازدیدهایتان از حمام های تاریخی سری به پشت بام حمام بزنید، گنبدهای کوچک و عظیمی را خواهید دید که با شیشه های گرد رنگارنگ تزیین شده اند، این گنبدهای کوچک همان جام خانهها هستند.

بخش دیگر حمام میان در است، فضایی میان سربینه و گرمخانه که افراد پس از سرانجام حمام وقتی می خواستند وارد سربینه شوند در آن توقف می کردند تا دمای بدنشان با دمای سربینه هماهنگ گردد. این تدبیری بود که برای پیشگیری از سرماخوردگی پس از استحمام اندیشیده بودند. گرمخانه اما مهمترین بخش حمام های قدیمی است، محلی که استحمام و شست و شو در آن انجام می شد. گرمخانه محل قرارگیری خزینه آب گرم بود و در زیر خزینه فضایی به نام تونک (آتش خانه) قرار داشت که وظیفه گرم کردن آب مصرفی در حمام را به عهده داشت.

حمام قجر به لحاظ معماری حمام های تاریخی از جمله کامل ترین حمام های ایران است. در این بنا علاوه بر خزینه، فضایی به نام چال حوض قرار گرفته است که محل نگهداری آب ولرم بود، برای کسانی که برای گفت و شنود و معاشرت به حمام می آمدند. اعیان نشین یکی دیگر از بخش های حمام است که تنها در اختیار افراد متمول قرار می گرفت. حالا در تمام این بخش ها ابزار و ادوات گذران زندگی و اشتغال مردم قزوین قرار گرفته است. موزه مردم شناسی قزوین از 3 بخش تشکیل شده که در هر کدام می توان با اقوام شهرهای مختلف ایران و آداب و رسوم و مشاغل شهر قزوین آشنا شد.

برای رسیدن به این حمام تاریخی باید به بلوار نادری قزوین در کنار سبزه میدان، بروید و درست مقابل ورودی اصلی سعدالسلطنه، وارد خیابان عبید زاکانی شوید و انتهای خیابان، درگاه حمام قجر را خواهید دید. این مجموعه هر روز از ساعت 9 صبح تا 7 عصر میزبان گردشگران است.